Leren van het verleden voor de opgaven van nu

Foto:Ellen Vreenegoor

De RCE is onderdeel van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Dit ministerie is stelselverantwoordelijk voor het cultureel erfgoed in Nederland. Onder cultureel erfgoed vallen gebouwde rijksmonumenten, historisch groen, archeologie, historisch landschap, beschermde stads- en dorpsgezichten en Werelderfgoed. OCW gaf de RCE de opdracht om ervoor te zorgen dat cultuurhistorie een factor van betekenis wordt in alle belangrijke ruimtelijke opgaven.

SDM
Ellen Vreenegoor verzorgde afgelopen november een presentatie voor de Stuurgroep Deltaprogramma Maas (SDM). Hierin stond zij stil bij de logische verbinding tussen cultuurhistorie en de wateropgaven van nu. “Die verbinding is er op verschillende manieren. Klimaatverandering kan namelijk direct invloed hebben op erfgoed via wateroverlast, overstromingen, droogte en storm. Denk aan aantasting van de funderingen van historische gebouwen, verval van watergerelateerd erfgoed, schade aan historische tuinen, parken, bomen en heesters en aantasting van de biodiversiteit.”

Erfgoed inclusief
Daarnaast heeft de aanpak van droogte of wateroverlast impact op de leefomgeving en daarmee op de daar aanwezige erfgoedwaarden. “Vaak gebeurt dit zonder referentie naar de aanwezige cultuurlandschappen, het erfgoed of het historische systeem. Ik pleit ervoor dat deze aanpassingen erfgoed inclusief gebeuren.”

Nieuwe oplossingen
Volgens Ellen Vreenegoor is het belangrijk om te begrijpen hoe het landschap en die leefomgeving zijn ontstaan. “Met die kennis, over bijvoorbeeld landgoederen, archeologie en oude systemen voor waterveiligheid of droogte, kun je goede afwegingen maken voor bijvoorbeeld dijkontwerpen en veranderingen aanbrengen op de juiste plekken. Bovendien vind je zo mogelijk aanknopingspunten voor nieuwe oplossingen en kansen. Denk aan het hergebruik van de oude locatie van watermolenvijvers en molentakken van het watermolensysteem. Of de visvijvers of andere vijvers van landgoederen om  water op te vangen bij piekbelasting en vast te houden voor droge perioden. Maar je kunt ook denken aan  het hergebruik van oude stadmuren, keermuren of vestingwerken tegen wateroverlast, of n het aanleggen van waterkelders of cisternen onder pleinen.”

Ferrariskaart 1771-1777: met daarop de Geul, molenbeek, grachten, visvijvers, type gewassen en beemden en op de hellingen de locaties van de hellingbossen aangegeven.

Voorkomt vertraging
Een goede analyse, onder andere met behulp van oude kaarten, legt dus een sterke basis voor de toekomst. “Tegelijkertijd kun je goed onderbouwen waarom je op welke plaats wat gaat doen. Daarmee ontstaat draagvlak. Het lijkt alsof zo’n onderzoek veel tijd kost, maar het voorkomt vertraging later in het project.”

Trots
De RCE wordt dan ook graag in een vroeg stadium betrokken bij bijvoorbeeld  dijkversterkingsplannen. “Als alle partijen cultuurhistorie als basiskennis meteen meenemen en het als waardevolle toevoeging gaan zien, dan realiseren we een project waar iedereen trots op kan zijn.”

Erfgoed Deal
Een stap in de goede richting is de Erfgoed Deal; een stimuleringsprogramma voor ruimtelijke projecten waarbij erfgoed onderdeel van de oplossing is. Zoals het watermolenlandschap Dommel dat draait om het herstel van watermolenlandschappen voor het vasthouden en bergen van water. “Daarnaast biedt OCW mogelijkheden om met behulp van een gebiedsbiografie een goede gebiedsanalyse te maken, zodat  vooraf alle historische kennis wordt verzameld en ingezet  voor een goed, passend en robuust ontwerp.”