Publicatiedatum: 20 december 2021

Werken aan riviernatuur langs de Maas: drie Maaspartners aan ‘t woord

Foto: Zwarte ooievaar

Op basis van onder andere de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) wordt in Nederland gewerkt aan verbetering van de ecologische waterkwaliteit en natuur. Dit gebeurt ook langs de Maas. In dit artikel laten we drie Maaspartners aan het woord die hierbij betrokken zijn: Wim van der Heijden en Peter Omvlee van Rijkswaterstaat en Eric Schellekens van Arcadis.

Grote waterstaatkundige ingrepen in de vorige eeuw maakten Nederland veilig en welvarend. Maar bijvoorbeeld stuwendammen,  kanalisering en inpoldering hebben ook een keerzijde: in de Zuidwestelijke Delta, het IJsselmeergebied, de Eems-Dollard, de Waddenzee en de rivieren is de natuurlijke stroming van water en sediment veranderd. Kenmerkend leefgebied ging daardoor verloren, zoals intergetijdengebieden, moeras en de afwisseling van zandplaten en geulen. Net als de overgangen van land naar water en van zoetwater naar zoutwater. Daardoor missen veel planten en dieren geschikt leefgebied, zijn hun migratieroutes geblokkeerd en is de biodiversiteit beperkt. Reden waarom in Nederland wordt gewerkt aan verbetering van de ecologische waterkwaliteit en riviernatuur. Dat gebeurt onder andere op basis van Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW). Ook langs de Maas.

Maas
“De natuurlijke habitat van waterplanten en -dieren wordt langs de Maas aangetast door een te kanaalachtig karakter van de rivier. Dit is het gevolg van het afsnijden van meanders, ontbreken van geulen, obstakels als stuwen, gemalen en waterkrachtcentrales en het met steen vastleggen van de oevers. Daar zijn de KRW-maatregelen langs de Maas dan ook op gericht; door het aanleggen van ondiepe geulen, ontstenen van oevers, herstellen van gedempte meanders en beekmondingen, aanbrengen van rivierhout en het verbeteren van de visconnectiviteit via bijvoorbeeld vistrappen bij stuwen.” Aldus Wim van der Heijden van Rijkswaterstaat en Eric Schellekens van Arcadis. Met hen spraken we over de KRW-maatregelen langs de Maas.

 

   
Wim van de Heijden    Eric Schellekens   Peter Omvlee


Honderd kilometer
“De afgelopen jaren is vanuit de KRW al zo’n honderd kilometer aan natuurvriendelijke oevers langs de Maas gerealiseerd. Ook zijn er vijftien ondiepe geulen aangelegd en dertig beekmondingen meer geschikt gemaakt voor waterplanten, vissen en kleine waterdiertjes die van nature in het  Maassysteem horen,” aldus Wim van der Heijden, omgevingsmanager Kaderrichtlijn Water Maas. “Tot en met 2027 staat er echter nog een aanzienlijke vervolgopgave op het programma. Vanaf eind 2021 gaat Rijkswaterstaat Zuid-Nederland aan de slag op tien nieuwe locaties. Maar daarna is het werk nog niet klaar.”

Krachten bundelen
Van der Heijden geeft aan dat er verschillende wegen worden bewandeld. “Bijvoorbeeld door zoveel mogelijk aan te sluiten bij initiatieven van andere partijen. Zoals de HWBP-projecten Meanderende Maas, dijkversterking Baarlo-Hout-Blerick en Lob van Gennep, de plannen van Natuurmonumenten bij Demen en Dieden en het beekherstel door de waterschappen. Maar ook met particuliere partijen zoals ontgronders kunnen soms doelen gecombineerd worden. Er blijft echter nog een flink aantal maatregelen over waar we als Rijkswaterstaat zelf voor aan de lat staan. Ingenieursbureau Arcadis werkt die voor ons uit, waarbij het eerste realisatiecontract bestaande uit zeven oevers, twee geulen en twee beekmondingen onlangs zijn beslag kreeg. Dat hebben we vanuit Rijkswaterstaat gegund aan aannemer Martens en Van Oord. Zij zullen de komende maanden buiten van start gaan. Uiterlijk in augustus 2022 moet dat pakket klaar zijn.”

Een voorbeeld van een KRW-uiterwaardproject: De Hemelrijkse Waard, een wetland van 250 hectare in het gebied van het project Meanderende Maas. Foto: Studio Retouched

Maatwerk
Eric Schellekens, strategisch omgevingsmanager bij Arcadis voor dit project: “We hebben nu zo’n tachtig KRW-maatregelen langs de Maas in beeld en we zijn bezig met een intensief proces met belanghebbenden, om te bepalen hoe we zoveel mogelijk waarde voor het waterleven kunnen realiseren. Dit vraagt altijd maatwerk. We moeten, met oog en oor voor elkaars belangen, telkens tot een goed ontwerp komen dat op draagvlak kan rekenen. Dat betekent veel onderzoeken, ontwerpen, overleggen. Elke maatregel doorloopt daarbij drie fasen.”

Klikbare kaart
De status per maatregel is sinds kort te vinden op een interactieve kaart op de website Samenwerken aan Riviernatuur. Op deze kaart vind je de projecten die nu lopen of in voorbereiding zijn. Er wordt nog gewerkt aan een eigen omgeving per riviertak. Daar zal t.z.t. informatie over specifiek de Maas uitgebreider aan bod komen. Overigens blijft de vertrouwde projectpagina www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers gewoon in de lucht met actuele info over KRW Maas. De websites vullen elkaar aan.

PAGW
Volgens Peter Omvlee van Rijkswaterstaat komt de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) voort uit onderzoek waaruit blijkt dat de ecologische  waterkwaliteit en natuur, ondanks huidige inspanningen, niet voldoende toeneemt. Omvlee: “Daarom heeft het Rijk verkend wat er nodig is om de grote wateren ecologisch gezond en toekomstbestendig te maken. Deze verkenning vormt, samen met de maatregelen van KRW en Natura 2000, een samenhangend pakket voor het realiseren van een veerkrachtige ecologie en robuuste natuur in de grote wateren.”

Stapsteengebieden
Omvlee: "In het rivierengebied willen we door natuurlijke en veelal dynamische processen de natuur weer ruimte te geven. Daarnaast realiseren we leefgebieden van formaat in onderlinge samenhang.  Dat doen we door vier kansrijke kerngebieden te ontwikkelen die aan elkaar zijn verbonden door corridors en tussenliggende stapsteengebieden. Deze kerngebieden zijn, in het Maasstroomgebied, de Biesbosch en de Grensmaas. Deze structuur zorgt voor optimale condities voor duurzame en levensvatbare populaties van typische rivier gebonden ecotopen en soorten. Zo ontstaat er een gezond en veerkrachtig ecosysteem. Daarmee zijn we beter voorbereid op klimaatverandering en geven we toekomst aan menselijk gebruik, zoals scheepvaart, landbouw, drinkwatervoorziening en recreatie.”

Integraal Rivier Management
Deze ecologische systeemaanpak gaat uit van de realisatie van Natura 2000, Natuurnetwerk Nederland en de KRW. In nauwe samenwerking met de verantwoordelijke organisaties worden de doelen en de samenhang op elkaar afgestemd en ontwikkeld. De ecologische systeemopgave, inclusief de doelen Natura 2000, Natuur Netwerk Nederland en KRW, wordt verder uitgewerkt in nauwe samenwerking met het programma Integraal Rivier Management. In dit programma worden beleidsontwikkelingen voorbereid voor de rivier gebonden functies rivierafvoer en rivierbodemligging. Doordat ook bij IRM wordt uitgegaan van een natuurinclusieve systeembenadering, is het mogelijk om de natuur op een duurzame en robuuste wijze te ontwikkelen.

Meanderende Maas
Daarnaast worden in de tweede tranche projecten opgenomen voor PAGW-doelen als onderdeel van HWBP-project ‘Meanderende Maas Ravenstein-Lith’. Het Rijk en de provincie Noord-Brabant hebben extra geld beschikbaar gesteld voor de ontwikkeling van rivier gebonden natuur in dit project. Dit biedt de kans om de gehele Ossekamp en De Waarden te ontwikkelen tot natuurgebied. Omvlee: “Dit zijn de ontbrekende schakels in een groot nieuw natuurgebied langs de Maas. Een gebied dat bij elkaar opgeteld groot genoeg is voor soorten als de otter, de visarend en de zwarte ooievaar.”

Meer weten?


Meld je hier aan voor onze nieuwsbrief!

Aanmelden

Overige berichten

Een duik in de toekomst met de tussenbalans van het kennisprogramma Zeespiegelstijging

Publicatiedatum: 14 december 2023We spraken met Jos van Alphen over de tussenbalans Kennisprogramma Zeespiegelstijging. Deze werd bekend gemaakt tijdens het Nationaal Deltacongres op 9...
Lees meer

Co Verdaas benoemd tot Deltacommissaris voor Nationaal Deltaprogramma

Publicatiedatum: 14 december 2023De ministerraad heeft op voorstel van minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat ingestemd met de voordracht van Co Verdaas als regeringscommissaris...
Lees meer

Ontwerp Programma IRM is klaar

Publicatiedatum: 14 december 2023Het Ontwerp Programma IRM, voormalig genaamd Ontwerp Programma onder de Omgevingswet IRM, is klaar.
Lees meer