Een ruimtelijk perspectief voor Gelderland in een snelkookpan

Foto: Provincie Gelderland

De aanleiding voor de ruimtelijke visie van Gelderland
Het initiatief om een ruimtelijk perspectief voor Gelderland te ontwikkelen kwam voort uit de constatering bij de landelijke overheid dat er tal van ruimtelijke vraagstukken met elkaar in conflict zijn. Er ontstond een groeiende behoefte aan duidelijkheid om weloverwogen beslissingen te nemen.

Albert legt uit: "Als provincies beseften we dat we een cruciale rol spelen in grootschalige ruimtelijke transities vanwege onze diepgaande kennis van de gebieden en onze inwoners. En in die transitie willen we meer een regisseursrol spelen."

Van omgevingsvisie naar opgavekaart
Het proces begon enkele jaren geleden met een geschreven omgevingsvisie, die in eerste instantie beknopt was. Na het in kaart brengen van de behoeften van verschillende belanghebbenden, werd echter duidelijk dat deze behoeften gezamenlijk het beschikbare landoppervlak overtroffen.

“Als je alle ruimtelijke vragen van Gelderland optelt, zou je theoretisch 1,8 keer het landoppervlak van Gelderland nodig hebben.”

Om deze uitdaging aan te gaan, werd er gekeken naar slimme combinaties van functies. Deze complexe combinaties waren moeilijk te beschrijven in de omgevingsvisie, maar werden duidelijker weergegeven op een agenderende samenhangende opgavekaart, een visuele landkaart met ruimtelijke vraagstukken. Deze kaart maakte het mogelijk om de specifieke uitdagingen in de verschillende gebiedsprogramma's in één oogopslag te begrijpen.

Transparantie en bestaande processen gebruiken
De provincie hechtte er veel waarde aan om geen apart proces te creëren voor de ontwikkeling van regioarrangementen. In plaats daarvan werd gekeken welke bestaande, gebiedsgerichte processen in elke regio in Gelderland konden worden benut. Zo was Regio Rivierenland al bezig met het ontwikkelen van een gebiedsagenda met elementen die in samenhang werden georganiseerd. Het regioarrangement werd ook op de agenda gezet van bestaande regiotafels. In de Achterhoek was er bijvoorbeeld de Achterhoek Board en een sterk netwerk rondom het thema Droogte, terwijl de Groene Metropoolregio al actief bezig was met verstedelijkingsstrategieën. Dit aanpakken met bestaande processen bevorderde transparantie, en alle gemeenteraden waren ook betrokken bij het proces. In vergaderingen werd de aard van de uitdagingen en het te volgen proces duidelijk besproken. Albert vertelt dat er fantastische gesprekken ontstonden in de gemeenteraden. Een vraag als bijvoorbeeld “Bent u in staat om uw burgers veilig te houden?” zorgde voor constructieve gesprekken, omdat men op gemeentelijk niveau ook tegen deze uitdagingen aanloopt.

De balans tussen tijdsdruk en lange termijn denken in ruimtelijke planning
Tijdsdruk kan motiverend werken, omdat het urgentie creëert en partijen in beweging zet. Echter, door de haast was er geen ruimte voor uitgebreide participatie, wat het risico met zich meebracht dat belanghebbenden elkaar niet volledig begrepen en op één lijn kwamen. Zodoende is in de meeste gevallen bestaand beleid als uitgangspunt genomen. In dit soort processen is het te cruciaal om zorgvuldig te werk te gaan, omdat anders het risico op misverstanden toeneemt.

“Je kan ook te veel gas geven, dan raak je elkaar kwijt.”

Tijd vormde ook op een andere manier een uitdaging. Albert benadrukt dat langetermijndenken vaak nog onvoldoende wordt geïntegreerd in bestuurlijke besprekingen. Hoewel velen de urgentie voelen, aarzelen mensen soms om deze expliciet te benoemen. Ondanks de onzekerheden is het belangrijk dat de politiek een standpunt inneemt en erkent dat er echt iets aan de hand is dat aandacht vereist.

“Daar zoemen we nog wel een beetje om de hete brij heen.”

Investeren in samenwerking en ruimte voor creativiteit: De sleutel tot ruimtelijke functionele Ooplossingen
Albert is tevreden met de tot nu toe behaalde resultaten:

"Samen met wethouders en ambtenaren hebben we een gedegen agenda opgesteld die op een constructieve wijze is besproken en als uitgangspunt voor vervolg dient."

Er zijn waardevolle producten ontwikkeld in een relatief korte periode. Nu hebben we overzicht en begrijpen we wat er op de agenda staat. We beschouwen het regioarrangement als een voortrollende agenda, omdat toekomstige aanpassingen nodig kunnen zijn door diverse invloeden, zoals bv. keuzes ten behoeve van netcongestie of uitwerking in het kader van bodem en water sturend. Terugkijkend op het proces benadrukt Albert het belang van het niet geïsoleerd zien van de uitdagingen in dit soort trajecten. Het is van cruciaal belang om open te staan voor de belangen van anderen. Volgens Albert kan dit alleen worden bereikt door te investeren in langdurige samenwerking, omdat complexe vraagstukken niet in één middag kunnen worden opgelost. Het is belangrijk om elkaar te willen helpen en de synergie tussen verschillende belangen te herkennen. Als voorbeeld noemt hij de verschillende belangen van Rijkswaterstaat, zoals wateropvang en waterdoorstroming, die soms niet kunnen worden gecombineerd met natuurontwikkeling of drijvende woningen. Creativiteit en samenwerking zijn cruciaal om deze uitdagingen gezamenlijk aan te pakken.

"Als je echt in gesprek gaat met elkaar, dan ontdek je dat er veel meer mogelijk is dan je zou denken."

Het Ruimtelijk voorstel (van Provincie aan Rijk) zal 14 november door de Generale Staten worden vastgesteld en we zullen een link naar het document beschikbaar maken in een volgende Maas Informatie Brief.